Analiza i interpretacja wiersza.

Tak naprawdę analiza i interpretacja utworu lirycznego. Bo wiersz- to określanie dość potoczne w kontekście matury.
Jak się za to zabrać? Co trzeba wiedzieć, jakie aspekty wymienić? Jak to zrobić bez nadinterpretacji? Sprawdź poniżej i przejdźmy kolejne etapy prawidłowej analizy i interpretacji krok po kroku.

Moje stories o rodzajach literackich zapewne obejrzałeś/aś, wiec wiesz do którego rodzaju literackiego należy tzw. WIERSZ (jeżeli nie, możesz to szybciutko nadrobić, klikając tu).

Liryka – bo to właśnie ten rodzaj literacki – ma wiele cech charakterystycznych, które sprawiają większości maturzystów niemały kłopot. Kiedyś wspominałam już, ze moim zdaniem nie warto zabierać się na maturze pisemnej za interpretacje wiersza. Mimo to, taka umiejętność jest wymagana w szkole, a także może stać się koniecznością na maturze ustnej (jeżeli jeszcze nie wiesz, dlaczego może stać się to koniecznością, przeczytaj artykuł o maturze ustnej tu lub zapoznaj się ze stories tu).

Analiza i interpretacja wiersza dzieli się na poszczególne elementy, których zgłębienie, zapewnia holistyczne (całościowe) poddanie utworu analizie i interpretacji. Poniżej omówię każdy element oraz to, jak powinniśmy się za niego „zabrać”.

1. EPOKA LITERACKA
   Jeżeli jesteś tu już ze mną chwile, to wiesz – to jeden z ważniejszych aspektów omawiania jakichkolwiek kwestii w języku polskim.

Dzięki epoce literackiej nabywamy wiedzę, dlaczego tak naprawdę ta tematyka była ważna dla autora. Dlaczego stosował takie metafory, czemu w kółko robi jakieś odwołania do bogów greckich, skoro był katolikiem. Daje nam to tło. To zupełnie tak, gdybyśmy podeszli do obcego człowieka w centrum handlowym i powiedzieli mu „czy może pan zinterpretować tego SMS-a? Zupełnie nie wiem o co chodziło mojej przyjaciółce”. A człowiek nie zna ani kontekstu sytuacji, ani przyjaciółki, a musi się wypowiedzieć. Dokładnie tak wygląda interpretacja wiersza, jeżeli nie wiemy nic o autorze, ani o sytuacji, w której żył i tworzył.

• prócz epoki, skupiamy się na prądzie myślowym z Sinusoidy Krzyżanowskiego: jest to prąd romantyczny czy racjonalny?

2. GATUNEK LITERACKI
   Wiemy już, że rodzaj to liryka. Ale co z gatunkiem? Są takie utwory, gdzie gatunek podany jest w tytule np. „Pieśń IX”. Ale najczęściej nie mamy tyle szczęścia i trzeba to wywnioskować lub wyczytać w alternatywnych źródłach. Jeżeli masz problem z gatunkami i chciałbyś/chciałabyś o tym przeczytać lub posłuchać, daj mi znać w komentarzu lub wiadomości prywatnej.

• zwróć uwagę czy gatunek określa w przypadku tego utworu problematykę (tak będzie w przypadku np. satyry – ironia, prześmiewczy ton)
• czy gatunek ten narzuca formę i strukturę utworu (tak będzie w przypadku sonetu – musi mieć 14 wersów, tetrastychy i tercyny)

A jak nie wiesz (choć najczęściej powinieneś) to najlepiej nie pisz. Lepsze to niż nazwanie fraszki trenem.

3. PODMIOT LIRYCZNY. No nareszcie!

zwróć uwagę czy podmiot ujawnia się w utworze. Np. Poprzez zaimki „moj”, „mej” itp., czy może nie ma żadnego wyrazu/wyrażenia, które wskazywałoby osobęJeżeli występuje owe „my” lub „ja”, możesz podjąć próbę utożsamienia z kimś konkretnym podmiotu. Wówczas możesz napisać, że „na podstawie znajomosci biografii oraz zaimkach osobowych, podmiot liryczny można utożsamić z autorem”. Lub „podmiot liryczny można utożsamić z ludźmi wierzącymi/ uczestnikami powstania/emigrantami, na podstawie frazy….” itp.

• Czy widać jakieś cechy podmiotu? Jest radosny, smutny, zrozpaczony, zły, zrezygnowany?

4. ADRESAT

Z nim robimy dokładnie to samo, co z podmiotem (czy jest, gdzie jest wywołany, jakie ma cechy).

5.MOTYWY LITERACKIE

Po prostu je wypisz. Jeżeli nie wiesz o co chodzi z motywami i jak to wypisać, zajrzyj tu i tu .

6.TEMATYKA I PROBLEMATYKA

Tematyka, to to co bardziej ogólne, problematyka, to to co szczegółowe.

• co najbardziej się rzuca w oczy podczas czytania: czego dotyczy wywód? Pogrzebu, wyglądu natury, relacji między kochankami? To właśnie będzie tematyka.
• Jakie są myśli, refleksje podmiotu podczas opisu? Jest płaczliwy, mówi o ignorancji, bezsensowności istnienia? Odpowiedź na te pytania będzie problematyką.

7. TYPY LIRYKI

Jedna z trudniejszych kwestii, bo mniej na wyczucie, a bardziej na wiedzę czym poszczególne typy liryki są.
Wszystkie typy liryki możesz zgłębić, czytając poniższą tabelę:

Ze względu na sposób wypowiedzi podmiotu lirycznego	Ze względu na tematykę utworu
1. Bezpośrednia / 2. Pośrednia 1. wypowiedź w pierwszej osobie. Podmiot przedstawia myśli w formie bezpośredniego wyznania. 2. podmiot liryczny nie ujawnia się wprost, pozostaje ukryty za przedstawionymi myślami i wykreowanym światem, opisem rzeczywistości. Treść przekazana jest w formie bezosobowej refleksji. Monolog liryczny może być wówczas powiązany z elementami narracji lub dialogu (synkretyzm rodzajowy)	Miłosna Wypowiedź podmiotu lirycznego związana z uczuciami, erotyką, ukochaną osobą.
Opisowa podmiot liryczny ukrywa się w opisie przedmiotów, przyrody lub krajobrazów. Sposób opisu i środki językowe ukazują myśli i odczucia osoby mówiącej.	Refleksyjno-filozoficzna podmiot liryczny porusza problemy egzystencjalne, dotyczące kwestii etycznych lub pobudza czytelnika do refleksji. Często występują odwołania do wybranych nurtów filozoficznych.
Sytuacyjna (narracyjna) podmiot liryczny opowiada o jakimś zdarzeniu lub sytuacji, jednak sam bezpośrednio (prawdopodobnie) w nich nie uczestniczy.	Patriotyczna liryka silnie związana z losami narodu, przywoływane są wydarzenia i postacie historyczne oraz symbole narodowe. Podmiot może odnosić się do ważnych problemów politycznych i społecznych.
Zwrotu do adresata (inwokacyjna) wyznanie podmiotu lirycznego skierowane jest bezpośrednio do “ty” lirycznego.	Polityczna Podmiot liryczny nawiązuje do wydarzeń politycznych.
Podmiotu zbiorowego Podmiot liryczny występuje w pierwszej osobie liczby mnogiej – “my” liryczne. Przeżycia i wyznania stają się głosem większej grupy społecznej.	Funeralna Inaczej – pogrzebowa. Liryka związana bezpośrednio ze śmiercią lub pogrzebem. Opisująca te wydarzenia lud do nich nawiązująca.
Roli podmiot liryczny jest osobą różną od autora, ponieważ przybiera wybraną rolę: np. postaci historycznej lub mitologicznej. Wypowiedź podmiotu, stylizowana jest na wypowiedź innej postaci.	Religijna Podmiot liryczny nawiązuje do Boga.
Maski podmiot liryczny kryje się za maską kogoś innego: postaci, zwierzęcia, przedmiotu, rośliny. Wówczas NIE MOŻNA UTOŻSAMIĆ PODMIOTU Z AUTOREM, ale wygłaszane treści można autorowi przypisać.	Autobiograficzna W utworze wyraźnie zauważalne są wątki biograficzne autora tekstu.

8. BUDOWA UTWORU

Zwróć uwagę na liczbę zwrotek/strof w wierszu

• Czy jest to wiersz o stychiczny czy stroficzny?

Stroficzny: (z przerwami)

o trzeba?
Trzeba napisać podanie,
a do podania dołączyć życiorys.

Bez względu na długość życia
życiorys powinien być krótki.

Obowiązuje zwięzłość i selekcja faktów.
Zamiana krajobrazów na adresy
i chwiejnych wspomnień w nieruchome daty.

Szymborska, “Pisanie życiorysu”

Stychiczny: (bez przerw, ciągły)

Gdy się miało szczęście, które się nie trafia
czyjeś ciało i ziemię całą,
a zostanie tylko fotografia,
to – to jest bardzo mało…

Pawlikowska-Jasnorzewska, “Fotografia”

• Jakie rymy występują w utworze:
• Męskie (chłop), czyli takie, które mają jedną sylabę w rymujących się wyrazach

Jak
Tak

• Żeńskie (baba), czyli takie, gdzie wyraz rymujący się ma co najmniej dwie sylaby

Ży-ra-fa
Sza-fa

• Parzyste. Występują, gdy rymujące się wyrazy idą parami

Żyrafa
Szafa
Jak
Tak

• Okalające. Występują, gdy jeden smutny wyraz pozostaje bez rymu, a dwa dookoła niego się rymują

Żyrafa
Jak
Szafa

• Krzyżowe. Występują, gdy rymujące się wyrazy układają się na przemian

Żyrafa
Jak
Szafa
Tak

Dokładne / b) niedokładne. Występują, gdy rymujące się wyrazy posiadają a) końcówki wyglądające (pisownia) i brzmiące tak samo; b) wyglądające (pod kątem pisowni) inaczej, lecz brzmiące tak samo lub bardzo podobnie

a) Żyrafa
       Szafa

 b)      Szafa
 Warszawa

• Regularne / b) nieregularne. Występują, gdy rymy układają się według danego schematu, który jesteśmy wstanie wykazać. Dla przykładu – a) co drugi rym jest okalający, zaś pozostałe to rymy parzyste; b) rymy raz są raz ich nie ma. Tu się zrymowało, a tam nie, czyli nie może wskazać konkretnego schematu w układzie rymów.

a)
Żyrafa
Szafa
Kot
płot

b)
Żyrafa
Szafa
Parapet
Kubek
Warszawa

9. ŚRODKI STYLISTYCZNE I ICH FUNKCJE

Kiedy artykuł o środkach stylistycznych będzie gotowy, znajdzie się tu link (:
Jest to temat obszerny i dość trudny, dlatego poświęcę mu uwagę w osobnym poście.

           10. INTERPRETACJA TYTUŁU

Tytuł interpretujemy w sytuacji, gdy jest to konieczne. Zdarza się tak, że w tytule utworu znajduje się cyfra/liczba lub informacja o jego gatunku, np. “Pieśń X”. Wówczas nasza interpretacja nie jest istotnym elementem analizy utworu, gdyż tytuł ten, prawdopodobnie nie ma bezpośredniego wpływu, na rozumienie treści wiersza.

Jednak niekiedy, zdarza się nam interpretować utwory, gdzie tytuł wydaje się nie mieć nic wspólnego z treścią utworu. Wówczas trzeba się tej kwestii przyjrzeć i zastanowić się nad tzw. “drugim dnem” owej metafory.

Taka sytuacja ma miejsce w utworze “Do krytyków” Juliana Tuwima, gdzie podmiot liryczny opisuje majową przejażdżkę tramwajem. Rozwodzi się nad pięknem pory roku, opowiada o swoim wybornym nastroju oraz o mało istotnych kwestiach, w kontekście kontaktów z krytykami literackimi. Taką sytuację można więc zinterpretować jako pobłażliwe traktowanie krytyków literackich przez podmiot liryczny. Martwienie się nimi, wydaje się podmiotowi bardziej błahe, niż przejażdżka tramwajem.

11. KONCEPT

Ta część sprawia maturzystom niebywałą zagwostkę. Nawet jak już wiedzą, że powinno się konceptu szukać, to spory kłopot sprawia znalezienie go w poprawny sposób.

Koncept jest to założenie, na którym zbudowany został utwór. Czasem jakiś Jaś, bardzo kocha jakąś Karolinkę. Wówczas może napisać jej wiersz, o tym jak bardzo ją kocha. I sobie Jaś pisze jaka Karolinka piękna, dobra i miła, i śliczna. No to sobie pisze, tu nie ma konceptu. Wiersz to może i jest (no w końcu jest metafora razy dwa oraz epitet, to nie będziemy się wykłócać), ale o konceptyzm posprzeczać się możemy.

A czasem Jan myśli o Karolinie swej, jako o greckiej bogini. I patrząc na obraz “Narodziny Wenus”, opisuje narodziny zachwytu urodą ukochanej. Opisuje, że jest piękna niczym grecka bogini, bo włosy ma blond i kształtne biodra. Zupełnie jak Wenus patrzy zalotnie i kruchością serca przypomina wenusowe perły. Brawo, Janie! To jest właśnie koncept.
Jan w swoim monologu lirycznym wyszedł z jakiegoś ZAŁOŻENIA : przyrównam Karolinę do Wenus.
I to porównanie, opis dwóch kobiet na zasadzie zestawienia jest KONCEPTEM. Bo przecież mógł napisać, że po prostu miła i śliczna.

Koncept odnajdziecie również w poniższym utworze. Zastanówcie się chwilę, co to tu jest założeniem, na którym został zbudowany wiersz?

Jan Andrzej Morsztyn
Do trupa

zabity i jam też zabity,

Ty — strzałą śmierci, ja — strzałą miłości,

Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości,

Ty jawne świece, ja mam płomień skryty,

Tyś na twarz suknem żałobnym nakryty,

Jam zawarł zmysły w okropnej ciemności,

Ty masz związane ręce, ja wolności

Zbywszy mam rozum łańcuchem powity.

Ty jednak milczysz, a mój język kwili,

Ty nic nie czujesz, ja cierpię ból srodze,

Tyś jak lód, a jam w piekielnej śreżodze.

Ty się rozsypiesz prochem w małej chwili,

Ja się nie mogę, stawszy się żywiołem

Wiecznym mych ogniów, rozsypać popiołem.

Tu konceptem jest zestawienie ze sobą dwóch stanów: nieszczęśliwej miłości oraz śmierci. Konkretnie, podmiot liryczny przyrównuje swoje uczucia do… uczuć osoby, która nie żyje.

********

Moi drodzy. Muszę Was zmartwić. Po przeczytaniu tego artykułu nie oświeci Was boska strzała poetyckiej empatii. Niestety, to trzeba przerobić. Przerobić kilka utworów według tego schematu. Zastanowić się.
Dlatego mam taką propozycję. Chętnie wyślę Ci pomocną dłoń, drogą mailową.
Napisz to mnie na adres: zapisy.mpl@gmail.com , a ja prześlę Ci schemat do wydrukowania wraz z przykładami utworów, na których warto poćwiczyć oraz moje podpowiedzi. To jak? Poćwiczymy?

Trzymaj się ciepło,
do przeczytania!

---

---

Zapraszam Cię na mojego Instagrama,

gdzie niemal codziennie dzielę się z obserwującymi masą maturalnej wiedzy z języka polskiego! 

---

A jeżeli potrzebujesz pomocy w maturalnych powtórkach,

nie wiesz jak je zaplanować i od czego zacząć, zapraszam do zapoznania się z przygotowanym przeze mnie
materiałami powtórkowymi