Opracowanie motywów literackich

Motyw literacki. Motyw filmowy. Motyw w kulturze.
Motyw – co to właściwie jest?

Wiecie, że znajomość motywów literackich to podstawa dobrego wyniku na maturze z języka polskiego? Poważnie, warto się przyłożyć do ich opracowania i porozmyślać w domu nad poszczególnymi tematami. W ten sposób oszczędzisz sobie stresu, zyskasz cenny czas oraz zwiększysz prawdopodobieństwo trafienia w klucz ze swoimi przykładami! Same plusy. Żeby było jeszcze łatwiej i przyjemniej, na samym dole posta załączam schemat opracowania motywu literackiego, jest gotowy do druku. Schemat ten ułatwia ułożenia sobie mapy myśli, dotyczącej danego tematu. Pobieraj i drukuj, nie zwlekaj!

W dalszej części posta dowiesz się jak rozumieć pojęcie motywu literackiego, gdzie można je odnaleźć i jak je interpretować. Opracowałam też dla Was niektóre, często pojawiające się na maturze, motywy. Korzystajcie! Lecz będzie ich sporo więcej, bo wciąż je opracowuje (: Zaglądaj więc, aby sprawdzać, czy coś nowego nie pojawiło się w poście. Czujność możesz uśpić obserwując mnie na Instagramie – tam informuję o wszystkim na bieżąco.

TEORIA
Skojarz sobie pojęcie MOTYWU z #. Takim samym, który możesz odnaleźć pod zdjęciem na Instagramie.
Dlaczego to miałoby się łączyć?
Motyw to pewne uniwersalne HASŁO, które pojawia się w kulturze, sztuce lub literaturze. A nawet wszystkich tych dziedzinach na raz. Jest to pewne słowo/wyrażenie, które kojarzy się społeczeństwu w podobny sposób. Słownik Języka Polskiego PWN podaje następującą definicję motywu (jedną z wielu):

2. «idea, wątek lub postać utrwalone w kulturze, powtarzające się w utworach
literackich różnych epok; też: najmniejszy niepodzielny element rzeczywistości
przedstawionej w utworze»

PRAKTYKA
Weźmy na warsztat wybitny dramat, ale również popularną jego ekranizację, jaką jest sztuka Williama Szekspira – ‍”Romeo i Julia”. Wyobraź sobie, że dramat ten (lub film) miałby być zdjęciem na Instagramie -jakkolwiek to wyobrażenie jest dla Ciebie abstrakcyjne. Co byś napisała/napisał?

#miłość
#śmierć
#rodzina
#kłótnia
#rodzina
#kobieta
#mężczyzna
#trucizna
#samobójstwo
#przeznaczenie
#cierpienie
#tragizm
#fatum
#bunt (wobec zasad)
#balkon
… a da się jeszcze sporo więcej!

OPRACOWANIA PRZYKŁADOWYCH MOTYWÓW LITERACKICH I
KULTUROWYCH:

Motyw Miasta

Miasto pojawia się w wielu utworach: „Lalce” (Warszawa), „Zbrodni i karze” (Petersburg), „Panu
Tadeuszu” (wieś – Soplicowo), Przedwiośniu (Baku, Warszawa), a także w wielu innych
utworach.
Miasto/miejsce ma bardzo duże znaczenie dla utworu i akcji. Niejednokrotnie jest czymś więcej
niż tylko tłem wydarzeń. Często bezpośrednio wpływa na uczucia czy działania bohaterów- tak
dzieje się w przypadku „Zbrodni i kary” oraz „Lalki”. Rodion Raskolnikow jest przytłoczony i
sfrustrowany podziałami społecznymi w mieście, w którym żyje. Filozofia, którą się kieruje,
spotęgowana jest właśnie przez miasto, w którym przyczyna jego frustracji widoczna jest w
sposób materialny. Lalka przedstawia motyw miasta na dwa sposoby- jako to o dobroczynnym
wpływie (Paryż) oraz to o destrukcyjnym (Warszawa). Wydawać się może, że Warszawa wręcz
dusi bohatera, wysysa z niego entuzjazm, za to Paryż dodaje mu chęci do życia i inspiruje go do
działania. Nie bez powodu tłem trudnej miłości Łęckiej i Wokulskiego jest właśnie miasto.
Podsyca ono wewnętrzne konflikty i niespełnioną miłość.
Motyw społeczeństwa / przekroju społecznego
Inaczej przekroju społeczeństwa lub po prostu: motyw społeczeństwa.
Motyw ten pojawia się w wielu tekstach kultury. Często nieświadomie nasza uwaga mknie w inne
zaułki pisarskich lub reżyserskich wizji świata przedstawionego. A szkoda, ciekawe czy wiesz, w
jak wielu utworach ten motyw się pojawia? Należałoby zacząć od kilku słów o epokach. Motyw
społeczeństwa nie występuje w każdej epoce. Zainteresowanie specyfiką grup społecznych, ich
zróżnicowaniem i konsekwencjami tych odmienności, interesowali się szczególnie twórcy doby
pozytywizmu. Wówczas August Comte przedstawił swoją wizję społecznych podziałów, różnic i
zależności – SOCJOLOGIĘ, czyli naukę o społeczeństwie właśnie. W
pozytywistycznej/młodopolskiej literaturze podziały społeczne zauważalne są szczególnie w
„Lalce” (arystokracja, mieszczaństwo oraz biedota), „Zbrodni i karze” (najbogatsza warstwa
społeczna oraz ludzie żyjący w skrajnym ubóstwie), czy „Weselu” (zjawisko ludomanii, znane tez
jako chłopomania, kontra ludność miast). Dostojewski w dziele „Zbrodnia i kara” ukazuje
destrukcyjny wpływ podziałów społecznych na głównego bohatera – Rodiona Raskolnikowa.
Młody student nie godzi się, na życie w biedzie, która ogranicza realizacje jego potencjału, żyjąc
tuż obok przepychu i pozłacanych domów ludzi, którzy (zdaniem Rodiona) nie zdziałają w świecie
tyle, co on. Motyw społeczeństwa w tym utworze ukazany jest w formie skrajnej i destruktywnej
wizji miasta, przeciętego na pół grubą kreską finansowej wyższości.
„Lalka” jest narracją pilnego obserwatora, zmieniających się czasów, który w fabularnej opowieści
zawarł troski i frustracje związane ze społeczeństwem polskim. Autor demaskuje obłudę oraz
zakłamanie arystokracji (Łęccy), ukazuje wartość i wrażliwość średniej klasy społecznej (Rzecki
oraz sam Wokulski) oraz walczy ze stygmatyzacją ubogich mieszkańców Powiśla (Marianna).
Motyw drabiny społecznej jest literackim krzykiem o rozsądek i wrażliwość na ludzi żyjących obok
nas. Niesie też ze sobą wartość dydaktyczną – uczenia się na błędach wcześniejszych pokoleń w
nieustannych próbach tworzenia lepszego społeczeństwa.
Motyw miłości
To motyw, który niezwykle często pojawia się w tematach prac maturalnych. Dlatego warto
opracować go przed czasem – przemyśleć, jakie inne motywy się z nim wiążą oraz jakie
konteksty literackie go łączą. Motyw miłości może być rozpatrywany na kilka różnych sposobów:
miłości spełnionej, miłości nieszczęśliwej, miłości platonicznej, rodzicielskiej, miłości małżeńskiej,
miłości destrukcyjnej – prowadzącej do samozagłady.
Werter to bohater utworu „Cierpienia młodego Wertera”, autorstwa J.W. Goethego. Młody
mężczyzna wprowadza się do miasteczka, gdzie poznaje Charlotte (według niektórych
przekładów Szarlotę, w skrócie Lottę). Zakochany bez pamięci Werter, nie może jednak spełnić
swych pragnień pozostania na zawsze blisko Lotty. Relacja rozwija się, a z jej rozwojem, Werter
dowiaduje się o… zaręczynach ukochanej. Lecz nie ze sobą – jakżeby inaczej – z Albertem,
mężczyzną, którego Werterowi przyjdzie dopiero poznać. Sytuacja jest patowa – bohater
beznadziejnie zakochany w narzeczonej przyzwoitego człowieka, którego Werter lubi i szanuje,
nie wie co robić. Ostatecznie Charlotta wychodzi za mąż za Alberta, co jest źródłem rozpaczy i
niewyobrażalnego bólu, który byłby w stanie pojąć tylko ten, kto doświadczył siły prawdziwej

miłości. Werter traci sens życia- barwy stają się wyblakłe, zapachy nijakie, smak jałowy. Bohater
przeżywa weltschmerz – tak zwany, ból istnienia. Życie nieszczęśliwie zakochanego staje się
uporczywym przypomnieniem o niespełnionej miłości. Autodestrukcyjne uczucia doprowadzają
do samobójstwa Wertera.
Przykładem miłości spełnionej jest relacja Tadeusza i Zosi („Pan Tadeusz”), miłości platonicznej
relacja Laury i Wertera („Kordian”), rodzicielskiej relacja Ojca Goriot i jego poświęcenie dla córek
(„Ojciec Goriot”), miłości małżeńskiej – starsze małżeństwo („Kamizelka”).

Motyw dzieciństwa

Motyw dzieciństwa nie jest popularny w maturalnym kanonie tematów. Jednak niegdyś popularny
nie był motyw tęsknoty lub wyobraźni – mimo to nie przeszkodziło to w ułożeniu tematu
egzaminacyjnego z właśnie tym motywem. Dlatego dziś zmierzymy się z nim w prosty i
przyjemny sposób. Motyw dzieciństwa bardzo wyraźnie pojawia się w sonecie Leopolda Staffa pt.
”Dzieciństwo”. Wizja pierwszych lat życia przedstawiona jest przez podmiot liryczny jako czas
tajemniczy, barwny i sielankowy. Dziecko kreowane przez autora jest beztroskie, a przygody
które przeżywa pozostawiają w pamięci dorosłego ślad pięknej retrospekcji do prześwietlonych
słonecznym blaskiem wspomnień. Zagubione klucze i klasery, pełne pocztowych znaczków,
zostają jednak zamknięte w czasoprzestrzeni dzieciństwa, a dostępne pozostają jedynie dla
melancholijnej pamięci podmiotu lirycznego.
Jest to wizja dzieciństwa jako czasu pięknego, pełnego przygód i ciepła. Wyobraźnia potrafi
zbudować niezwykły świat, w którym absurd może stać się przyjemną częścią impresji doznań.
Tak dzieje się w świecie Brunona Schulza, gdzie Józio przemierza ulice rodzinnego miasta,
błądząc po alejkach, niczym w labiryncie. Po drodze trafia na tytułowe sklepy cynamonowe,
których asortyment zdaje się być kunsztem dziecięcej, dzikiej wyobraźni, żądnej przygód i
niezwykłych obrazów.
Dzieciństwo Józia przypina sen, którego nie zakończy uszczypnięcie w ramię, a jedynie
przeczytanie ostatniej strony zbioru opowiadań autora.
Motyw dzieciństwa pojawia się również w filmie „Marzyciel”. Historia przedstawiana w filmie
dotyczy twórcy Piotrusia Pana, którego rolę odgrywa Johnny Depp. Z całego serca polecam
obejrzenie filmu przed maturą – piękny sposób na poznanie nowych motywów.

Motyw patriotyzmu/patrioty

Patriotyzm to często poruszany temat w tekstach kultury. Historia Polski ukazuje jak ważne jest
pielęgnowanie wartości, które budują naród prowadzą do dalszego rozwoju.
Wzorce patriotyczne pojawiają się na przełomie wielu epok literackich. Szczególnie często
pojawiają się od czasu romantyzmu. Rozbiory Polski postawiły naród w sytuacji zagrożenia i
rozpaczy. Nic więc dziwnego, że wielu twórców swoje dzieła tworzy w oparciu o temat
odzyskania niepodległości. Do matury należy pamiętać o koncepcjach trzech wieszczów
narodowych. Wieszczyć oznacza „przepowiadać przyszłość”, „wróżyć” , co bezpośrednio odnosi
się do przedstawianych przez wieszczów poglądów na sposób odzyskania wolności Polski.
Mesjanizm prezentowany jest jako postawa bierna, zakładająca szczególną rolę Polski w
Europie. Podczas Wielkiej Improwizacji Konrada (Dziadów cz. III) padają słowa „Polska
Chrystusem narodów!”, co podkreśla podobieństwo męczeństwa (inaczej martyrologii) narodu
polskiego oraz Jezusa, jako Mesjasza. Koncepcja Adama Mickiewicza zakłada, że Polska,
podobnie jak Chrystus, zmartwychwstanie po przeżytych mękach i pozornej klęsce. Inne
podejście przedstawiane jest przez Juliusza Słowackiego (jakżeby inaczej!). W Wielkiej
Improwizacji Kordiana padają słowa „Polska Winkelriedem narodów!”, które przedstawiają
opozycyjną wizję drugiego wieszcza- prezentuje on koncepcje aktywną, podkreślając, że Polska
(podobnie jak legendarny rycerz Arnold Winkelried) musi wbić metaforyczną włócznię wroga w
swe serce, aby zwyciężyć. Trzecia koncepcja odzyskania niepodległości głoszona była przez
Zygmunta Krasińskiego (Nie-Boska komedia) i jest nią prowidencjalizm (założenie, iż wszystko
zależne jest od opatrzności, sił wyższych; jest to koncepcja bierna). Niezaprzeczalnie wszystkie
trzy koncepcje, głoszone przez bohaterów dramatów romantycznych (Konrad, Kordian, Hrabia

Henryk lub inaczej Mąż), łączą w sobie prometeizm – czyli poświęcenie się dla dobra ogółu- który
często łączy się z buntem wobec, dotychczas przyjętych, wartości wyższych.
Patriotyzm objawia się także w utworze „Przedwiośnie”, poprzez przedstawienie trzech koncepcji
na odbudowę Rzeczypospolitej.
Patriotyzm jak malowany, pojawia się także na obrazie Jana Matejki „Stańczyk”, gdzie nadworny
błazen jako jedyny dostrzega tragizm sytuacji utraty Smoleńska. Z dala od hucznej zabawy w
królewskich komnatach, mężczyzna duma nad losami ojczyzny z troską, która objawia się pod
wyrazem głębokiego smutku, mającego się na twarzy postaci. Wyrazem prawdziwego
patriotyzmu jest także opisane przez Adami Mickiewicza życie polskiej szlachty w epopei
narodowej „Pan Tadeusz”, której celem było pokrzepienie serc Polaków oraz zachowanie piękna
szlacheckiego życia dla potomnych. Współczesność również nie zapomina o wątkach
patriotycznych: „nie pytaj o Polskę” to utwór Obywatela G.C., gdzie przedstawienie Polski, jako
spersonifikowanej postaci kobiety, jest dowodem szczególnej miłości do ojczyzny i narodu, która
zakrawa o absurd, w rzeczywistości przykrytej grubą warstwą PRL-owskiego kurzu. Jeżeli nie
znacie- zachęcam do przesłuchania i przeczytania tekstu piosenki, nie pożałujecie!

Plik do pobrania – schemat opracowania motywu literackiego:

Opracowanie motywu