Matura na poziomie rozszerzonym

Polski na poziomie rozszerzonym to ciekawa forma egzaminu, która daje bardzo dużą wolność piszącemu.
Właśnie, wyżej wspomniana wolność jest znaczącą różnicą między poziomem podstawowym a rozszerzonym.

WAŻNE:
Pisząc rozprawkę pamiętaj o analizie tekstu akapit po akapicie. Teksty te są trudne i zawierają wiele skomplikowanych przemyśleń. Moja rada jest taka:

przeczytaj tekst swobodnie, bez zaznaczania. Dwa wdechy.

Przeczytaj tekst akapit po akapicie. Z każdego akapitu wyciągnij główną myśl lub istotne pojęcia

Zastanów się nad problem oraz rozwiązaniem (polecenie)

Wybierz teksty kultury, które Twoim zdaniem zbieżne są z problemem oraz rozwiązaniem

Sformułuj tezę „uszytą” pod Twoje przykłady, aby uniknąć niezgodności lub zaprzeczenia sobie w tworzeniu argumentów i zapisz ją w brudnopisie.

Dwa głębokie wdechy. Przypomnij sobie jak zdolny/a jesteś. Rozpocznij pisanie pracy!

Podczas pisania rozprawki na poziomie rozszerzonym od ucznia wymagane jest odniesienie się do tekstu historycznoliterackiego albo teoretycznoliterackiego, albo krytycznoliterackiego.

Oznacza to, że motywy literackie, będą mniej potrzebne niż pojęcia, znajomość filozofii, czy umiejętność przeprowadzania wnioskowania i refleksji na tematy związane ze:

sztuką
rolą artysty w świecie
rolą sztuki i poezji w zmianach, w kulturze i sztuce.

Może wówczas nasunąć się pytanie – czego więc się uczyć?

1. Opracuj ważne nurty literackie i artystyczne

IMPRESJONIZM

Utrwalenie chwilowego, subiektywnego wrażenia
Uchwycenie zmieniającej się rzeczywistości
Nurt wolny od problematyki społecznej, politycznej, patosu
Zmysłowe działania barwy, słowa i brzmienia

Opisywanie doznań

EKSPRESJONIZM

Spontaniczność
Sprzeciw wobec rutyny i oczywistości
Powrót do pierwotności i prymitywności
Przekazywanie w dziełach rzeczywistych emocji
Chaos
Nadrzędność prawdy wobec estetyki
Liczne środki stylistyczne
Dynamiczność struktury

REALIZM A NATURALIZM (to spora różnica!)

REALIZM	NATURALIZM
Wierne odtwarzanie rzeczywistości	Wierne odtwarzanie rzeczywistości
Wierność faktom historycznym I społecznym	Wierność faktom historycznym I społecznym
Wierność szczegółom topograficznym	Wierność szczegółom topograficznym
Narrator wszechwiedzący	Narrator opisuje wydarzenia z poziomu świadomości bohatera
Psychologiczne I społeczne motywy działań bohatera	Biologiczne motywacje działań bohatera
Przedstawianie przekroju grup społecznych	Zainteresowanie wybraną grupą społeczną lub środowiskową
Twórcy I dzieła: Honore de Balzac (Ojciec Goriot), Fiodor Dostojewski (Zbrodnia I Kara)	Język dopasowany do opisywanego społeczeństwa, wydarzeń

FUTURYZM

Odwrócenie się od tradycji i dotychczasowości
Pochwała aktywności i dynamiczności
Fascynacja techniką, materią, nowoczesnością
Starania stworzenia języka pozarozumowego, opartego jedynie na intuicji
Wiara we wspaniałą przyszłość człowieka
Burzenie zasad logiki
Stosowanie pisowni fonetycznej

SURREALIZM

Uwiecznienie wewnętrznej, indywidualnej percepcji
Penetracja sfery nieświadomości
Niepohamowana wyobraźnia, daleka od zasad logiki
Wolność od wszystkiego co istnieje
Czarny, groteskowy humor
Poetyka snu
Oniryzm

GROTESKA

zabieg stylizacyjny wykorzystywany przez autorów tekstów kultury, polegający na połączeniu ze sobą skrajnych lub absurdalnych motywów, pojęć bądź stylów. Połączenie to ma na celu wywołanie u odbiorcy skrajnych emocji np. od strachu do śmiechu, od obrzydzenia do rozbawienia, od patetyzmu po prozaiczność

Np. Połączenie przeciwieństw:

Tragizm + komizm
Fantastyka + realizm
Piękno + brzydota

Powtórz ważne pojęcia dotyczące roli artysty w świecie.
Zastanów się: artysta powinien kreować rzeczywistość czy może ją naśladować?
poszukaj tekstów kultury, które opowiadają się za Twoją wersją.

KREACJONIZM

wszelkie techniki twórcze, które są wynikami kreacji (czyli siły twórczej) pisarza. A zatem pisarz stwarza fabułę, czasoprzestrzeń, bohaterów. Wszystkie te elementy mogą być prawdopodobne, jednak są jedynie fikcją literacką – nie zaś dokumentem, zapisem faktycznych zdarzeń. Mogą też być zupełnie nieprawdopodobne – być wytworem twórczej fantazji autora lub zupełnym odkształceniem rzeczywistości. Wszystko to kreacja. (źródło definicji: aleklasa.pl)

MIMETYZM

Najprościej mówiąc: naśladownictwo.

Dzieło mimetyczne przedstawia to co, istniało niezależnie od aktu literackiego
relacja jest w miarę wierna i prawdziwa.

Przykłady utworów, które opowiadają się za rolą kreacjonizmu:

„But w Butonierce” – Bruno Jasieński
„Władca pierścieni” – J.R.R. Tolkien
„Mistrz i Małgorzata” Michaił Bułhakow
„Nowy wspaniały świat” Aldous Huxley
„Faust” J.W.Goethe
Ballady romantyczne, np. „Świtezianka” A. Mickiewicza, „Król Olch” J.W.Goethego

Przykłady utworów, które opowiadają się za rolą mimetyzmu:

Utwory wojenne: T. Borowskiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, reportaż Hanny Krall, „Medaliony” Zofii Nałkowskiej.
Warto przy literaturze wojennej pamiętać o zabiegu literackim: behawioryzmie – opisywanie samych zachowań, bez emocjonalnego stosunku. Uczucia i reakcje wywoływane są u odbiorców na podstawie opisu tzw. „suchych” faktów.
Nowele: „Latarnik” H. Sienkiewicza, „Kamizelka” Bolesława Prusa
Powieści realistyczne: „Lalka” B. Prusa, „Zbrodnia i kara” F. Dostojewskiego
Bajki Krasickiego: „Malarze”
Dramaty antyczne np. „Król Edyp”

Opracuj wybrane nurty filozoficzne i przykłady ich zastosowania w literaturze

Horacjanizm
(połączenie stoicyzmu i epikureizmu) w utworach Horacego pt.”Exegi monumentum” lub „Do Leukonoe”, a także w utworach Jana Kochanowskiego „Pieśń XXIV”
Egzystencjalizm
dodać „Dżuma” Alberta Camusa (moim zdaniem pozycja obowiązkowa na rozszerzenie!)
Kartezjusz
słynne „cogito ergo sum” (myślę, więc jestem) Kartezjusz wierzy w rozum, któremu powinna się podporządkować ludzka wola. Stworzony przez niego racjonalizm miał ogromny wpływ na sposób myślenia oraz twórczość artystów doby oświecenia. Np. Cykle wierszy o Panu Cogito autorstwa Zbigniewa Herberta

Opracuj wybrane pojęcia i motywy, które nadadzą Twojej pracy elokwentny wydźwięk:

Hamartia: wina niezawiniona (np. „Król Edyp” Sofoklesa)
Psychomachia: motyw walki dobra ze złem w duszy ludzkiej (np. „Boska Komedia” Dantego Aligheri
Kalokagatia: połączenie pięknego umysłu z pięknym ciałem, grecki ideał piękna
Apokalipsa: Apokalipsa św. Jana oraz jej alternatywna wizja „Piosenka o końcu świata” Czesława Miłosza
Ostracyzm: wykluczenie społeczne, wygnanie. Występuje w „Królu Edypie” Sofoklesa, „Zbrodnia i kara” Dostojewskiego
locus amoenus / locus horridus: miejsce, które ma pozytywny wpływ na bohatera oraz miejsce działające na bohatera destruktywnie np. „Pan Tadeusz” A. Mickiewicza / „Zbrodnia i kara” F. Dostojewski
Antropocentryzm: pogląd stawiający człowieka (jego potrzeby, uczucia, dokonania) w centrum zainteresowania sztuki, a także filozofów. Podstawa humanizmu, czyli prądu kulturowego głoszącego hasło „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”.