Szybka powtórka ze średniowiecza

ramy czasowe 

początek

• 476 – upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego;

koniec

• 1450 – wynalezienie druku przez Jana Gutenberga 1453 – upadek Konstantynopola;

• 1492 – odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba;

czas trwania w Polsce

• 966 – 1474;

• 966 – chrzest Polski;

• 1474 – pierwszy druk w Polsce;

czas trwania w Europie

• V – XV w. n.e.

Święty Aleksy

Święty Aleksy prezentuje wzór ascety, czyli osoby umartwiającej ciało i duszę. Mimo że był dziedzicem dużego majątku swojego ojca – rezygnuje z tego przywileju, a dobrodziejstwa rozdaje biednym. Pozostawia także swoją żonę – nie konsumując małżeństwa, ucieka z domu, by żyć w ubóstwie. Po wyjeździe z rodzinnego Rzymu żebrze pod kościołem, by potem wrócić do miasta i zamieszkać pod schodami własnego domu, gdzie jest nękany przez służbę m.in. poprzez oblewanie go pomyjami.
Jego śmierć wiąże się z kilkoma cudami, które udowodniły światu, że Aleksy stał się świętym (np. samoistne bicie dzwonów w godzinie śmierci;  nad jego ciałem unosi się niezwykła woń, która ma moc uzdrawiania).

Postać Aleksego stanowi średniowieczny wzór ascety i świętego (wzorzec parenetyczny).

Hagiografia 

• termin dotyczy dzieł poświęconych życiu i działalności świętych, w pierwszych wiekach chrześcijaństwa;

• celem było wskazywanie wzorców poprawnych zachowań;

• opisywane były heroiczne czyny i cnoty świętych.

Wzorce parenetyczne

• od greckiego parainesis, co oznacza „zachęta”, „rada”;

• wzorce osobowe prezentowane przez średniowieczną literatu- rę, mające przybliżyć człowieka do Boga;

• głównie ukazywano wzorce:

  • rycerza;

  • świętego;

  • władcy.

Asceza

• wyrzeczenie się dóbr doczesnych w celu umarwiania duszy i ciała dla Boga – samodoskonalenia się duchowego;

• bliska wartość filozofii św. Augustyna oraz św. Franciszka;

• asceta, którego powinnaś_ieneś znać: św. Aleksy.

danse macabre

(dosłownie: taniec śmierci)

• motyw korowodu, prowadzonego przez śmierć opisywa- ną jako kościotrup z kosą, w którym udział biorą przedstawicie- le wszystkich stanów;

• miał na celu m.in. podkreślenie, że wobec śmierci wszy- scy są równi (bez względu na swój majątek, status społeczny, wiek itp.).

 teocentryzm

• Bóg w centrum zainteresowania człowieka jako uosobienie dobra, piękna i prawdy;

• podporządkowanie wszystkich dziedzin życia Bogu;

• życie doczesne stanowi jedynie przygotowanie do szczęścia wiecznego;

• literatura, sztuka i nauka przepełnione są pierwiastkiem religij- nym.

Memento mori

(dosłownie: „pamiętaj o śmierci”)

• pozdrowienie wypowiadane przez zakonników podkreślające nadrzędność życia po śmierci wobec życia ziemskiego.

etos rycerski

• zespół reguł i zasad, którymi miał się kierować rycerz w dąże- niu do doskonałości;

• na pierwszym miejscu stawiał honor, wierność i lojalność wobec władcy;

• innymi zasadami była odwaga, bogobojność, umiar, gotowość poświęcenia życia czy szacunek dla dam;

• przestrzeganie cnót.

Franciszkanizm

• nurt filozoficzno-religijny związany z postacią św. Franciszka z Asyżu;

• święty wybrał skrajne ubóstwo, zaś za cel życia, uważał poma- ganie bliźnim i zwierzętom;

• głosił radość i prostotę wiary uznawany jest za patrona ekologów;

• głosił ideały ascezy, miłosierdzia, miłości do świata i wszystkich bytów:

• ludzi – szczególnie chorych i biednych;

• zwierząt – jako bezbronnych wobec ludzi; twórca zbioru opowiadań Kwiatki św. Franciszka.

historiografia

• dziedzina obejmująca gatunki o tematyce historycznej (np. Kroniki);

• utwory opisujące historię kraju, dworu, społeczeństwa;

• praktykowana po łacinie (uniwersalizm);

• charakter dydaktyczny.

 

Kroniki 

• opisy życia i funkcjonowania państw oraz miast, królów, ludów oraz ówczesnej kultur;

• połączenie prozy rytmicznej i rymowanej;

• układ chronologiczny;

• subiektywny opis;

• dodawanie legend oraz pieśni;

• łączy elementy faktograficzne i fikcyjne, ma często charakter subiektywny, moralizatorski;

• także polityczny;

• należą do nurtu historiograficznego;

• znane kroniki: Galla Anonima, Wincentego zwanego Kadłubkiem oraz Jana Długosza.