Oświecenie to nie tylko proces wygenerowania i odbicia wiązki światła. To także nazwa epoki, w której dominuje empiryzm i podejście rozumowe. To czas poprzedzający uchwalenie Konstytucji 3 Maja, rozbiory w Polsce oraz rozwój filozofii na zachodzie Europy. Poniżej wstawiam sinusoidę Krzyżanowskiego, żeby przypomnieć Wam, że minęliśmy już połowę epok, które trzeba powtórzyć przed maturą 🙂
Ważnym twórcą okresu oświecenia był Ignacy Krasicki
- żył w latach 1735 – 1801
- zdobył staranne wykształcenie
- pełnił funkcje jako duchowny, był sekretarzem prymasa;
- był sekretarzem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego;
- Krasicki był idealistą: wyznawał ideały klasycyzmu i racjonalizmu.
- pisał satyry, bajki, poematy, pieśni, jest także autorem dwutomowej encyklopedii.
- nazywany jest „księciem poetów”
człowiek oświecony
- wolny od przesądów; racjonalista;
- dobry obywatel, patriota; idealista;
- bywalec salonów;
- posiadający wszechstronną wiedzę;
empiryzm
- doświadczenie jako jedyny sposób poznania świata;
- poznawanie świata przebiega na podstawie eksperymen- tów (sprawdzenia rzeczywistości);
- – najważniejszą dziedziną są nauki przyrodnicze;
- jego gałęzią jest sensualizm;
satyra
- utwór piętnujący lub ośmieszający negatywne zjawiska życia: wady ludzkie, charaktery lub obyczaje;
- wykazuje funkcje publicystyczne i pedagogiczne; zasada dydaktyczna: „uczyć bawiąc”;
- poruszał m.in. tematy polityczne oraz społeczne; w oświeceniu pisał je głównie Ignacy Krasicki;
Kant
- podkreślał, że nie istnieje prawda obiektywna;
- każdy człowiek rozumie świat zależenie od indywidualnych doświadczeń i przeżyć;
- uważał, że poznanie świata „samego w sobie” (takim jakim jest naprawdę) nie może być możliwe;
- umiemy wydawać sądy i opinie jedynie na podstawie wiedzy wrodzonej (aprioryzm) i wynikającej z doświadczenia (aposte- rioryzm);
ateizm
- radykalny pogląd, zakładający, że nie istnieje żaden Bóg;
- towarzyszył filozofii materialistycznej, wykazując, że pochodze- nie człowieka i przyrody jest naturalne;
- jego najbardziej znanym oświeceniowym głosicielem był Paul Holbach;
Sensualizm
- gałąź empiryzmu
- opiera się na poznaniu świata poprzez zmysły (np. smak,
- zmysły jako najlepsze „narzędzia” do poznawania świata;
klasycyzm
- ukształtowany we Francji w XVII w.
- sztuka dydaktyczna, propagująca cnoty i wartości
- podstawą filozoficzną jest racjonalizm
- wyobraźnia powinna być podporządkowana rozumowi
- literatura powinna być oparta na wiedzy, służyć celom praktycznym
- nurt zakłada poznawanie świata dzięki zmysłom, lecz rozum doko- nuje ostatecznej selekcji
- odrzucenie indywidualizmu i subiektywizmu
- literatura zaangażowana w sprawy kraju, zakładająca cele użytkowe
“Dewotka”
- Autor: Ignacy Krasicki
- typ bajki: epigramatyczna, obyczajowa
- tematyka i problematyka:
- demaskacja fałszwej pobożności;
- zobrazowanie religijnej hipokryzji;
- piętnowanie ludzi przesadnie religijnych, zakłamanych;
- traktowanie religii i wiary w kategoriach teoretycznych, zaniedbanie sfery praktycznej przykazań;
- ujawnienie kontrastu – wypowiadane przez dewotkę słowa przeczą jej czynom;
- morał: należy walczyć z fanatyzmem religijnym (owa walka stanowiła jeden z celów, ideałów człowieka oświecenia)